Antyczna potęga. Panteon pieniądza
Historia New York Stock Exchange formalnie sięga 17 maja 1792 roku, kiedy to 24 maklerów handlujących pszenicą, kawą, przyprawami czy tytoniem oraz akcjami i obligacjami, podpisało dokument założycielski New York Stock Exchange zwany umową z Buttonwood Tree. Jednak do 1865 roku, NYSE nie miała siedziby.
W grudniu 1865 roku giełda umiejscowiona została przy Broad Street w wiktoriańskim budynku z mansardowym dachem, wykonanym w stylu drugiego imperium. Nazwa stylu pochodzi od okresu panowania Napoleona III, jednak dach mansardowy pochodzi jeszcze czasów renesansu. Styl charakteryzował się licznymi zdobieniami, zgodnie z hasłem powtarzanym przez francuskich architektów „horror vacui” – „strach przed pustką„. Styl został wprowadzony i rekomendowany dla budynków publicznych za prezydentury Ulyssesa Granta 1869-1877.
Na początku XX wieku w maju 1901 roku budynek rozebrano, a na projekt następcy ogłoszono konkurs. Projekt miał spełnić cztery wymogi:
- miał mieć więcej przestrzeni handlowej,
- wpuszczać dużo światła z zewnątrz,
- miał być dobrze wietrzony
- i miał być wygodny dla maklerów.
Wygrał projekt Geogra Browne Posta, który zaproponował nawiązanie do antycznej siły i potęgi w stylu rzymskiego neoklasycyzmu, czy inaczej nazywanego greckiego odrodzenia. George B. Post, był to urodzony w Nowym Jorku w 1837 roku architekt i inżynier lądowy, który ukończył studia na New York University. Zmarł 9 lat po zakończeniu budowy NYSE w 1913 roku.
22 kwietnia 1903 roku uroczyście otwarto budynek New York Stock Exchange przy 8-18 Broad Street. Architekturę do której nawiązuje styl budynku giełdy charakteryzuje symetria, potężne kolumny, fronton oraz ozdobne belkowanie nazywane w architekturze klasycznej entablaturą. Element entablatura znajduje się nad kolumnami i składa się z architrawu, fryzu oraz gzymsu. Architraw znajduje się tuż nad kolumnami podtrzymując fryz i gzyms. Od łacińskiego „archi„, czyli głównego architekta, jest to także główna belka w konstrukcji. Nad architrawem, znajduje się bogato rzeźbiony fryz, na którym widnieje napis New York Stock Exchange – obecnie złocone litery. Górną częścią belkowania jest gzyms nazywany koroną architektury. Fasada budynku budzi podziw nawet z boku, widziana z Wall Street
Budynek New York Stock Exchange ma wysokość 10 pięter. Ozdobiony jest sześcioma ryflowanymi, korynckimi kolumnami, rozstawionymi na szerokość siedmiu zatok pomiędzy dwoma prostokątnymi pilastrami. Symetrii dopełniają dalej klasyczne balustradowe balkony mające bogato rzeźbione nadproża z motywami kwiatów i owoców. Fasada została wykonana z białego gruzińskiego marmuru i nawiązywała wyglądem do rzymskiego Panteonu. Jednak zamiast olbrzymiej kopuły George B. Post, umieścił na dachu przeszklony sufit doświetlający wnętrze budynku.
Mało kto wie, że od strony New Street znajduje się druga fasada New York Stock Exchange. Ta druga, mniej bogato zdobiona, ma nieryflowane, proste kolumny. Portyk budynku giełdy, podobny jest do wielu amerykańskich budynków publicznych jak Kapitol, Biały Dom, czy budynek Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych. Elementami portyku w architekturze klasycznej są kolumny, belkowanie i fronton. Korynckie kolumny New York Stock Exchange poprzez ryflowanie, wizualnie zwiększają wielkość budowli. Określenie „kolumny korynckie” wzięte jest z pierwszego podręcznika do architektury „De archicetura” z 30 roku p.n.e. Witruwiusz opisał w nim dramatyczną historię młodej dziewicy z Koryntu, która w wieku małżeńskim, zaatakowana przez chorobę zmarła. Została pochowane z koszem swoich ulubionych owoców na szczycie grobowca. Przy nim rósł piękny krzew akantu, które tej wiosny pięknie rozkwitło. Taki właśnie obraz uchwycił rzeźbiarz Callimachus, który zaczął dodawać podobne zdobienia do wykonywanych kolumn. W kolumnadzie NYSE pięknie oddana jest koryncka idea.
Idąc wyżej znajduje się fryz z napisem New York Stock Exchange, a nad nim trójkątny fronton. Główna postacią, jest „klasycznie odziana postać kobieca„, jak opisuje ją Smisthonian Art Inventory. Postać trzyma wyciągnięte ręce z zaciśniętymi pięściami. Nazwa postaci to „integralność„. Dominuje ona na fasadzie, stojąc na własnym cokole. Symbolizuje uczciwość oraz szczerość. Jedenaście pozostałych figur chronionych przez „integralność„, symbolizuje naukę, przemysł, rolnictwo, górnictwo oraz inteligencję. Projektantami płaskorzeźby byli John Quincy Adams Ward i Paul Wayland Bartlett. Ward zaprojektował także pobliski posąg Georga Washingtona. Płaskorzeźbę wyrzeźbił zgodnie z projektem Getulio Piccirilli.
Znamienne jest, że w czasie wielkiego kryzysu, ciężki gruziński marmur zaczął odpadać, co nowojorczycy uważali za symbol upadku Ameryki. W 1936 roku ciężkie kamienne figury, zastąpiono białymi kopiami wykonanymi z blachy miedzianej pokrytej ołowiem. Za kolumnami portyku znajduje się olbrzymia ściana okienna, wpuszczająca do gmachu naturalne światło.
New York Stocj Exchange to także miejsce protestów. Jako symbol bogactwa i kapitalizmu skupia na sobie uwagę tej części społeczeństwa, która doświadcza kapitalistycznej niesprawiedliwości. 24 sierpnia 1967 roku, odbył się przed budynkiem protest przeciwko angażowaniu się Stanów Zjednoczonych w wojnę w Wietnamie. W 2011 roku również protestowano tutaj w związku z nierównościami społecznymi. W 1977 roku New York Stock Exchange zostało wpisane na listę zabytków historycznych. Komisja Ochrony Zabytków określiła, że budynek „symbolizuje siłę i bezpieczeństwo finansów oraz pozycję Nowego Jorku jako centrum finansowego na świecie„.
Od Autora: Spacer przez Wall Street to obowiązkowa czynność. Wizualna potęga budynku giełdy jest rzeczywiście spełniona. Nie ma się żadnej wątpliwości, że centrum finansowe naszego świata jest umiejscowione tu oraz w pobliskich kwartałach.